ପ୍ରେମର ଅନେକ ରଙ୍ଗ

ଶ୍ରଦ୍ଧାକର ସୂପକାର

ସୂଚୀପତ୍ର

☆☆☆

ମୁଖବନ୍ଧ

ଦସ୍ୟୁବୃତ୍ତି ଓ ନରହତ୍ୟାରେ ଜୀବିକା ନିର୍ବାହ କରୁଥିବା ରତ୍ନାକରଙ୍କ ହୃଦୟ ଦିନେ ନିଷାଦ-ଶର-ବିଦ୍ଧ କ୍ରୌଞ୍ଚର ରକ୍ତ ଦେଖି କ୍ରୌଞ୍ଚବଧୂର ସମବେଦନାର କାତର ହୋଇ କବିତା ରୂପେ ପ୍ରକାଶିତ ହେଲା । ମାନବ ହୃଦୟର ଗଭୀର ଭାବର ଉଚ୍ଛ୍ୱାସ ଓ ନିର୍ଯାସ ଥିଲା କବିତା । କବି-ପ୍ରତିଭା ବିଶ୍ୱର ଶାଶ୍ୱତ ଓ ମୌଳିକ ସତ୍ୟକୁ ସଙ୍ଗୀତ ରୂପ ଦେଉଥିଲା, କାବ୍ୟ ରୂପ ଦେଉଥିଲା । ସହସ୍ର ସହସ୍ର ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ପୃଥିବୀର ବିଭିନ୍ନ ଦେଶରେ ବିଭିନ୍ନ ଭାଷାରେ କବିତାର କେତେ ବିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଛି । କାବ୍ୟ ଶାସ୍ତ୍ର ଓ ଅଳଙ୍କାର ଶାସ୍ତ୍ରର ନୀତି ନିୟମର ବନ୍ଧନରୁ ମୁକ୍ତ ହୋଇ ଦିନେ କବି ତା’ର ଭାବକୁ ଭାଷା ଦେଉଥିଲା । ଆଧୁନିକ କବି ଭାବ, ଭାଷା, ଛନ୍ଦ ଆଦି ସବୁ ବନ୍ଧନ ସବୁ ପାରମ୍ପରିକତାରୁ ମୁକ୍ତ ହୋଇ ସ୍ୱଚ୍ଛନ୍ଦ ଆତ୍ମ ପ୍ରକାଶ କରୁଛି । ହୃଦୟକୁ ସ୍ପର୍ଶ କରିବା ତ ଦୂରର କଥା, ସାଧାରଣ ମାନବର ବୁଦ୍ଧିର ଅଗମ୍ୟ ହୋଇ ମଧ୍ୟ ଉଚ୍ଚକୋଟୀର କବିତା ଲେଖାଯାଇଛି ।

ମୋ ଜୀବନରେ ଅନେକ ସୁଖ ଦୁଃଖର ସମୟ ଆସିଛି, ଯେତେବେଳେ ହୃଦୟର ଭାବୋଚ୍ଛ୍ୱାସ କବିତାରୂପେ ପ୍ରକାଶିତ ହେବାକୁ ଚାହୁଁଛି, ସେହି ରସମୟ ମୁହୂର୍ତ୍ତମାନଙ୍କୁ ମୁଁ କବିତାରେ ରୂପାୟିତ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଛି । ବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଜନ୍ମ ଗ୍ରହଣ କରିଥିବାରୁ ମୁଁ ମଧ୍ୟ କବିତା ଲେଖେଁ । କବି ହେବାର ଯୋଗ୍ୟତା ମୋର ଅଛି କି ନାହିଁ, ମୁଁ ଜାଣେନାହିଁ; କିନ୍ତୁ କବି-ଯଶ-ପ୍ରାର୍ଥୀ ହେବାର ଇଚ୍ଛା ନ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ, ମୋର ରସମୟୀ ଭାବନାମାନ ସୁଧି ସମାଜରେ ପ୍ରକାଶ କରିବାର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ବୋଲି ମୁଁ ଭାବୁଛି ।

କବି-ସମ୍ମିଳନୀକୁ ଅନେକ ସମୟରେ ନିମନ୍ତ୍ରଣ ଆସେ । ଅନ୍ୟ ଯୋଗ୍ୟତା ନ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ବୟସ ଦୃଷ୍ଟିରୁ କେତେ କବି ସମ୍ମିଳନୀରେ ସଭାପତିତ୍ୱ କରିବାକୁ ପଡ଼େ । ସେଥିପାଇଁ ଅନେକ ସମୟରେ ଫର୍‌ମାଇସୀ କବିତା ମଧ୍ୟ ଲେଖିବାକୁ ପଡ଼େ । ଆଧୁନିକ କବିତାର ପାଠକ ଓ ସମାଲୋଚକମାନଙ୍କ ମାନଦଣ୍ଡରେ ଓଜନ କଲେ, ସେ କବିତାମାନ କେତେ ହାଲୁକା ବା କେତେ ଓଜନିଆ, ତାହା ପାଠକମାନେ ଜାଣିପାରିବେ । ମୋର କେତେ କବିତାର ଉଚ୍ଛ୍ୱସିତ ପ୍ରଶଂସା ମୁଁ ଶୁଣିଛି । ଏହା ସ୍ତାବକର ପ୍ରଶଂସା ହୋଇପାରେ ।

ମୋର ଜୀବନର ଆଦ୍ୟ ଯୌବନରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଏ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବିଭିନ୍ନ ସମୟରେ ବିଭିନ୍ନ ପରିସ୍ଥିତିରେ ମୁଁ ଯେଉଁ କବିତାମାନ ଲେଖିଛି, ସେଥିମଧ୍ୟରୁ ଅଧିକାଂଶକୁ ଏବେ ପୁସ୍ତକାକାରରେ ପ୍ରକାଶ କରିବାକୁ ଚାହୁଁଛି ।

ଏ କବିତା ମାନଙ୍କରେ ବିଭିନ୍ନ ରସ ପରିବେଷଣ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଛି । ତେବେ ଏଥିମଧ୍ୟରୁ ଅଧିକାଂଶ କବିତା ପ୍ରେମ କବିତା; ଅବଶ୍ୟ ଏହି ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ପ୍ରେମ ଶବ୍ଦକୁ ବ୍ୟାପକ ଅର୍ଥରେ ବୁଝିବାକୁ ମୋର ବିନୀତ ଅନୁରୋଧ । ସେଥିପାଇଁ କବିତା ପୁସ୍ତକର ନାମକରଣ । ପ୍ରେମର ଅନେକ ରଙ୍ଗ କେତେଦୂର ସାର୍ଥକ ଓ ସମୀଚୀନ, ତାହା ସୁଧି ପାଠକ ପାଠିକା ବିଚାର କରିବେ ।

ବାଗ୍‌ଦେବୀଙ୍କ ଚରଣାରବିନ୍ଦରେ ନିବେଦିତ ଏହି କବିତା ଅର୍ଘ୍ୟ ସୁଧି ସମାଜରେ ଆଦୃତ ହେଲେ ମୋର ପରିଶ୍ରମ ସାର୍ଥକ ହେବ ।

ଏହି କବିତା ପୁସ୍ତିକାର ପାଣ୍ଡୁଲିପି ପାଠକରି ସମ୍ୱଲପୁର ବିଦ୍ୟାଳୟର ଅବସରପ୍ରାପ୍ତ ଅଧ୍ୟାପକ ଶ୍ରୀଯୁକ୍ତ ଗୋବିନ୍ଦଚନ୍ଦ୍ର ଉଦ୍‌ଗାତା ଯେଉଁ ବହୁମୂଲ୍ୟ ମନ୍ତବ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି, ସେଥିପାଇଁ ମୁଁ ତାଙ୍କଠାରେ କୃତଜ୍ଞ ।

ବିନୀତ

ଶ୍ରଦ୍ଧାକାର ସୂପକାର

☆☆☆

ମୋତେ ଯେପରି ଲାଗିଲା

କବିତା ପାଇଁ ପ୍ରଥମେ ଲୋଡ଼ାହୁଏ ଗୋଟିଏ ଭାବ ବା ଚିନ୍ତା । ସମସ୍ତଙ୍କ ଜୀବନରେ ଛାତି ଥରାଇ ଦୀର୍ଘଶ୍ୱାସ ଛାଡ଼ିବାର ମୁହୂର୍ତ୍ତ ଆସେ; ସେହିପରି ଆସେ ସୁଖ ଆଉ ଆନନ୍ଦର ଉନ୍ମାଦନା । ଦୁଃଖର ଦହନ, ସୁଖର ଉଲ୍ଲାସ, ଜୀବନର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ବହୁ ଉଦାର ସଂକୀର୍ଣ୍ଣ ଅନୁଭବ ଯାହା କ୍ଷଣକପାଇଁ ହୃଦୟକୁ ଆଲୋଡ଼ିତ ମଥିତ କରେ ତାହାହିଁ କବିତାର ପୁଞ୍ଜି । ଏ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ସମସ୍ତେ କବି ହୋଇପାରିବେ; କିନ୍ତୁ ଭାଷାରେ ସେହି ଭାବର ପ୍ରମୂର୍ତ୍ତ ରୂପ ସେହି ଉପଲଭ୍ୟ ଭାବପରି ତୁଲ୍ୟ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ । କବିତାର ତେଣୁ ଉଭୟ କଥା ସତ୍ୟ; ରୂପ ସ୍ଥାନୀୟ ଭାବୋପଯୋଗୀ ସଂକ୍ଷିପ୍ତସୂଚକ ଶବ୍ଦସମ୍ଭାର ଏବଂ ମନ ଆଉ ହୃଦୟର ନିବିଡ଼ ସଂସ୍ପର୍ଶ ସ୍ତରରୁ ଉତ୍‌ଥିତ ଚିରମନୋରମ ଅର୍ଥ- ଅନ୍ୟ କଥାରେ ଆଙ୍ଗିକ ଓ ଆତ୍ମା । ଏ ଉଭୟର ଭାରସାମ୍ୟ ଏକାନ୍ତ ସ୍ୱାଭାବିକ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ବେଳେବେଳେ କୌଣସି ଗୋଟିଏ ଦିଗ ବଳବତ୍ତର ହୋଇଯିବା ଫଳରେ ଅପରଟି ଗୌଣ ହୋଇପଡ଼େ । ଭାବର ପ୍ରବଳ ନିର୍ଝର ଉତ୍ସାରିତ ହୋଇ ଚିତ୍ତଭୂମିକୁ ଆଚ୍ଛନ୍ନ ଆବିଷ୍ଟ କରିଦେବାର ପ୍ରାଣବନ୍ତ ଅବସରରେ ଟେକନିକ୍‌ର ସବୁ ପୋଷାକୀ ଆଡ଼ମ୍ୱର ତା’ର ଗୌରବ ହରାଇବସେ, ଏବଂ ମନେହୁଏ ଏହା ହିଁ ଚିରନ୍ତନ କବିତାର ସାଧାରଣ ଗତି ।

ଡକ୍ଟର ଶ୍ରଦ୍ଧକାର ସୂପକାରଙ୍କ କବିତାଗୁଡ଼ିକୁ ପାଠ କଲାବେଳେ ଏହିପରି ମନେହୁଏ । ଉପମା-ଉତ୍‌ପ୍ରେକ୍ଷା ରୂପକ ଅଥବା ଚିତ୍ରକଳ୍ପ-ପ୍ରତୀକର ଘଟା ନାହିଁ, ସ୍ଥାନେ ସ୍ଥାନେ ବିରଳ ପ୍ରକାଶ ମଧ୍ୟରେ ଅଛି ସୌଷ୍ଠବ; କିନ୍ତୁ ସର୍ବତ୍ର ରହିଛି ଏକ ଉଚ୍ଛ୍ୱାସମୟ ଭାବଧାରା, ତାହାର ଆବେଦନ ଭାଷାର ଏକ ପ୍ରକାଶମୟ ଚପଳ ଓ ଚତୁର ସୌଷ୍ଠବକୁ ଗୌଣ କରି ତୋଳିଛି । ଆଳଂକାରିକ କଥାରେ ଏହା ପ୍ରସାଦଗୁଣର କାର୍ଯ୍ୟ । ସହଜରେ ବୁଝିହେଲା ଭଳି କାଠିନ୍ୟଶୂନ୍ୟ କାବ୍ୟିକ ଭାଷା ମଧ୍ୟରେ ପରିବେଷ୍ଟିତ ଚିତ୍ତକୁ ଆବିଷ୍ଟ କଲାଭଳି ଭାବ ଶ୍ରଦ୍ଧାକର ବାବୁଙ୍କ କବିତାର ପ୍ରାଣ । ଏ ଶ୍ରେଣୀର କବିତାରେ ଆଙ୍ଗିକର ଗୌଣତା ଯୋଗୁଁ ଏଥିରେ ନୂତନ ପୁରାତନ ଶୈଳୀ, ପ୍ରକାଶଭଙ୍ଗୀ ବା ଟେକ୍‌ନିକ୍‌ର ବିବାଦ ରହେନାହିଁ, କବିତା ହୁଏ କାଳୋତ୍ତର, ଚିରନ୍ତନ । ଶ୍ରଦ୍ଧାକର ବାବୁଙ୍କ ବହୁ କବିତା ଏ ଶ୍ରେଣୀର; ବରଂ ଅଳ୍ପ କେତୋଟି କବିତା, (ଯଥା- ଅଙ୍ଗେ ନିଭେଇବା କଥା) ଯେଉଁଠାରେ ସେ ତତ୍ତ୍ୱର ଆଧାର ଉପରେ ଭାବର ଚାତୁରୀପୂର୍ଣ୍ଣ ଉପସ୍ଥାପନ ପ୍ରୟୋଗ କରିଛନ୍ତି, ସେଠାରେ ବ୍ୟତିକ୍ରମ ମଧ୍ୟରେ କବିତା ବୌଦ୍ଧିକ ହୋଇପଡ଼ିଛି । ‘ଚାପୀୟ ତ୍ରିକୋଣମିତି’ର ଲାଳିକା, ‘କୋହେତୁକ ଧୂମକେତୁ ପ୍ରତି’ର ଚରୈବତି ଚିନ୍ତା ମଧ୍ୟ ଏକାନ୍ତ ଭାବରେ ବୌଦ୍ଧିକ ।

ଏ କବିତା-ଗୁଡ଼ିକ ବିକ୍ଷିପ୍ତ ଭାବର ବାହକ ଏବଂ ବିଭିନ୍ନ ମୁହୂର୍ତ୍ତର ପ୍ରକାଶ ହୋଇଥିଲେ ହେଁ ଏମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଭାବାତ୍ମକ ସାଧାରଣ ସୂତ୍ର ହେଉଛି ପ୍ରେମ । ‘ପ୍ରେମର ଅନେକ ରଙ୍ଗ’ରେ ସେହି ପ୍ରେମର ବ୍ୟାପକତା ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି; ସେହିପରି ‘ତୁମକୁ ମୁଁ ଭଲ ପାଏ’...କବିତାରେ ପ୍ରେମ ଉପରେ କବିଙ୍କୁ ଆତ୍ମନିଷ୍ଠ ଚେତନା ତାଙ୍କୁ ରସିକ ପ୍ରେମିକ, ପ୍ରେମିକ ଭକ୍ତ କରିବା ସହିତ ଗେହ୍ଲାପୁଅ କରିବାର ଇଙ୍ଗିତ ଦେଇଛି । ତଥାପି ‘ଅଭିସାରିକା’, ‘ଆକର୍ଷଣ’, ‘ମଧୁଯାମିନୀ’, ‘ମିଳନ ରଜନୀ’, ‘ଯୌବନ ପ୍ରତୀକ୍ଷା’, ‘ପ୍ରିୟତମାର ଘୁଙ୍ଗୁଡ଼ି’ କବିତାଗୁଡ଼ିକରେ ଯେଉଁ ପ୍ରେମ କବିତାର ଉପଜୀବ୍ୟ, ତନ୍ମଧ୍ୟରେ କବିଙ୍କ ଭାବୋଚ୍ଛ୍ୱାସର ପ୍ରାଣବନ୍ତ ପ୍ରକାଶ ହିଁ ତାଙ୍କ ପ୍ରେମ-ଚେତନାର ଦିଗ୍‌ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରିଥାଏ । ‘ଅଙ୍ଗେ ନିଭାଇବା କଥା’ରେ କବିର ଆତ୍ମଚେତନାରେ ଅଛି ଯେଉଁ ‘‘ଶୁକ୍ଳକେଶ କେତକୀ ହିଁ ପଳିତବଦନ’’, ସେ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ୱ ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ଆରୋପିତ ଏବଂ ସତ୍ୟମୂଳକ- ଏକାନ୍ତ ଭାବେ ଦେହର ହିଁ ପ୍ରତିକୃତି;–କିନ୍ତୁ ଏ ଦେହର ଅନ୍ତରାଳରେ ଯେଉଁ ତରୁଣ ମନ ଥିଲା, ତାହା ହିଁ ଲେଖୁଥିଲା ‘ଅଙ୍ଗେ ନିଭାଇବା କଥା’ । ବସ୍ତୁତଃ, ଶ୍ରଦ୍ଧାକର ବାବୁଙ୍କ କବିଆତ୍ମାର ଯେଉଁ ରୂପ ଏ କବିତା ମଧ୍ୟରେ ଫୁଟେ ତାହା ଚିରତରୁଣ । ପଳିତକେଶ ସେ ତାରୁଣ୍ୟର ଉଦ୍ଦାମତାକୁ ସଂଯତ ସୀମିତ କରି ପ୍ରେମଚେତନାକୁ କରିଛି ଗମ୍ଭୀର ମନୋହର । ଏ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରକୃତିର ଉପଯୋଗ କରାହୋଇଛି ପ୍ରତୀକଭାବେ । ଅଭିସାରିକା କବିତାଟି ଜ୍ୟୋସ୍ନାର ଅଭିସାର ଆଧାର ଉପରେ ଏକ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରତୀକ କବିତା; ଅନ୍ୟତ୍ର ‘ଆକର୍ଷଣ’ କବିତାରେ ପ୍ରକୃତିର ପ୍ରତୀକତା ବାସ୍ତବରେ ମନୋରମ ଯଥା :–

ପ୍ରେମର ତ ଅନେକ ରଙ୍ଗ ! କବିଙ୍କ ଜୀବନର ଦେଶପ୍ରେମ ରୂପ ପାଇଛି ‘କୋଣାର୍କର ଘୋଡ଼ା’ କବିତାରେ;- ଜୀବ ସମସ୍ୟା ସହିତ ବିଜଡ଼ିତ ଜାତି-ସମସ୍ୟାର ସେହି ଅମରପୀ କୋଣାର୍କର ଅସମାହିତ ଚିରନ୍ତନ ପ୍ରଶ୍ନର ସମାଧାନ ଖୋଜିଛନ୍ତି କବି କୋଣାର୍କର ଘୋଡ଼ାକୁ ଆଳକରି । ବାରଶହ ବଢ଼େଇ ଆଉ ଧରମା, ଜାତିର କଳା ସିଦ୍ଧି ଆଉ ପିତାର ଅନ୍ତର ଦହନ ପୁଣି ଇତିହାସର ଉପହାସ ମଧ୍ୟରେ ‘‘ଜଣେ ମୁଣ୍ଡିମାରେ/କେତେ ସ୍ୱପ୍ନ ଦେଇ ଆଙ୍କେ ପୂର୍ଣ୍ଣତାର ଛବି/ଆଉ ଜଣେ ମୁଣ୍ଡ କାଟେ ।

ତେଣୁ ଏକାଧାରରେ କବି ଲେଖନ୍ତି–

ଏହାହିଁ ଇତିହାସର ପୁଞ୍ଜି । ‘‘ମାଟିର ମଣିଷ’’ ‘‘ଇତିହାସର ପେଡ଼ି’’ରେ, ତାହା ସାଇତି ରଖେ ସତ; କିନ୍ତୁ ଏ ଇତିହାସର ଉଦ୍‌ଘାଟନ ମଧ୍ୟର ଶ୍ରଦ୍ଧାକର ବାବୁଙ୍କ ମାନବିକ/ସମ୍ବେଦନଶୀଳତା ହିଁ ଫୁଟିଉଠେ । ‘ନବବର୍ଷ’ ଏବଂ ‘ବିଦାୟ’ କବିତା ଦୁଇଟିର ରଚନାକାଳୀନ ପରିବେଶ ଭିନ୍ନ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ତହିଁରେ ଏ ସମ୍ବେଦନଶୀଳତାର ପଦଧ୍ୱନି ସ୍ପଷ୍ଟ । ‘ତୁମେ କି ଫେରିବ କବି’ କବିତା ସମସାମୟିକ ଜୀବନରେ ମୂଲ୍ୟବୋଧର ହାନି ଉପରେ ଆଧାରିତ; କିନ୍ତୁ ‘ଅଗ୍ରିମ’ କବିତାଟି ଲୋକଚରିତ୍ର ଉପରେ ଏକ ସାଟାୟାର । ରାଜନୀତି କ୍ଷେତ୍ରରେ କେତେ ଅଙ୍ଗେ ନିଭେଇବା କଥା ଏହାର ପରୋକ୍ଷ ପ୍ରାଣପିଣ୍ଡ; ତଥାପି ଏହାରି ଭିତରେ ଶ୍ରଦ୍ଧାକର ବାବୁ ଖୋଜିଛନ୍ତି ଏକାନ୍ତ ମାନବିକ ପଦେ ଜୀବନ୍ତ ଆହା, ଟିକିଏ ସ୍ନେହ । ସେହି ସ୍ନେହକାଙ୍ଗାଳ ମନର ଚରମ ପ୍ରକାଶ ଘଟିଛି ‘‘ଦୁଇଟି ଦିନ–ଦୁଇଟି ଆତ୍ମା’’ କବିତାରେ । ଏ କବିତାରେ ଏକ ବ୍ୟାପକ ଚିରନ୍ତନୀ ପ୍ରକୃତି ହୋଇଉଠିଛି କବିର ମାଆ । ସମଗ୍ର ପ୍ରକୃତିର ବସନ୍ତ, ମଳୟ, କୋକିଳ, ଆକାଶ, ତାରା ଆଉ ସଫେଦ ଚାନ୍ଦିନୀ ସବୁ ହୋଇଯାଇଛି ମାତୃରୂପିଣୀ–କବିଙ୍କ କଥାରେ ‘ଅନନ୍ତ ଯୌବନା ମାଆ ମୋର’ । ଏ ମାଆର ପରିକଳ୍ପନାରେ ସବୁ ନୈର୍ବ୍ୟକ୍ତିକ କିନ୍ତୁ କବିଙ୍କ ଆବାଲ୍ୟପରିଚିତା ମହାନଦୀ ଏକ ବ୍ୟକ୍ତିରୂପରେ ପ୍ରକାଶ ପାଇ ଏ ସମଗ୍ର ପ୍ରକୃତିକୁ ସମ୍ୱଲପୁର ଭୂମିରେ ପରିଣତ କରିଦେଇଛି । କବିଙ୍କ କଥାରେ–‘‘ମହାନଦୀ ନୀଳ କଲ୍ଲୋଳରେ/ଫୁରୁଫୁରୁ ଉଡ଼ୁଥିଲା ଅଳକ ତୁମର/ ଆକାଶର ନୀଳିମାରେ ତୁମ ଦିଗନ୍ତ-ବିସ୍ତାରୀ ଶାଢ଼ୀ/ଢାଙ୍କିଥିଲା କୋମଳ ଶରୀର ମୋର’’ । ସେହି ପ୍ରକୃତି-ମାଆ ନିଜ କୋଳରେ ପାଳି ପୋଷି ଖେଳାଇଛି–‘‘ମହାନଦୀ ଜଳଧାରା, ମମତାର ସ୍ନେହଧାରା ଦେଇ/ମୋର ଧମନୀର ରକ୍ତ ଅବିରାମ ନଚାଇଛ ତୁମେ ।’’ ତା’ପରେ ଆସିଛି ଜୀବନର ସାୟାହ୍ନ-ଚେତନା–କ୍ଳାନ୍ତ ପରିଶ୍ରାନ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିର ବିଶ୍ରାମ ଚିନ୍ତା । ସେତେବେଳେ ସେହି ମାଆର କୋଳ ହିଁ ହୋଇଛି କବିଚକ୍ଷୁରେ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଆଶ୍ରୟ ସ୍ଥଳ ।

ଜୀବନର ଆରମ୍ଭରେ, ଗତିବେଳେ ଆଉ ବିଶ୍ରାମରେ ସେହି ଗୋଟିଏ ଗତି ମହାନଦୀ କଲ୍ଲୋଳ, ମହାନଦୀ ଧାରା । କବି ମନର ଏହା ଏକ ବିଶ୍ୱସ୍ତ ପ୍ରକାଶ–ଏକ ପ୍ରାଣପୂର୍ଣ୍ଣ ଏପିଟାଫ୍‌ ।

ଶ୍ରଦ୍ଧାକର ବାବୁଙ୍କ କବିତାରେ ଯେଉଁ ତରୁଣ ପ୍ରେମିକ ଏବଂ ସ୍ନେହକାଙ୍ଗାଳ ମାନବିକ ଚେତନାର ପ୍ରକାଶ ଘଟିଛି, ତାହା ଏ କବିତା ସଂକଳନର ଏକ ମନୋରମ ଆବିଷ୍କାର । ସ୍ୱଭାବ-ଗମ୍ଭୀର, ଧୀରପ୍ରଶାନ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ୱରେ ଗବେଷକ-ପ୍ରାବନ୍ଧିକର ପ୍ରକାଶ ଏକାନ୍ତ ସ୍ୱାଭାବିକ ମନେହୁଏ; ତରୁଣ କବିର ସତ୍ୟ କିନ୍ତୁ ସେ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ୱକୁ ଆହୁରି ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ ସୁନ୍ଦର କରିଦିଏ ।

ଶ୍ରୀ ଗୋବନ୍ଦଚନ୍ଦ୍ର ଉଦ୍‌ଗାତା

ସମ୍ୱଲପୁର, ରବିବାର, ତା ୧୪।୯।୮୦

ପ୍ରକାଶକ : ଶ୍ରୀ ଅନନ୍ତ ମିଶ୍ର

☆☆☆

ପ୍ରେମର ଅନେକ ରଙ୍ଗ

☆☆☆

ତୁମକୁ ମୁଁ ଭଲପାଏ

☆☆☆

ମଧୁଯାମିନୀ

☆☆☆

ଆକର୍ଷଣ

☆☆☆

ମେଘଦୂତ

ରୋଦନ ବିକଳା ବୀଣାଟି ତୁମର

ଭୁଲିଛି ସବୁ ମୂର୍ଚ୍ଛନା

କ୍ଷଣକର ପାଇଁ ବିସ୍ତୃତ ପରାୟ

ବିରହ ଗୀତି ଗାଆନା ।

ନୀଳ କୁବଳୟ ସମାନ ନୟନୁଁ

ବହେ ଲୋତକର ଧାର

କ୍ଷଣକର ପାଇଁ ପୋଛି ଦିଅ ଆଗେ

ସେହି ଶୋକ ବାରିଧାର ।

ବରହ ମଳିନ ତନୁଲତା ତବ

ସେହି ବାତାୟନ ପରେ

ଆଉଜାଇ ଧୀରେ ଚାହଁ ନବାଗତ

ପ୍ରିୟ ଅତିଥିକୁ ଥରେ ।

ସମୀପେ ତୁମର ପ୍ରିୟତମଙ୍କର

ବାର୍ତ୍ତା ଶୁଣାଇବା ପାଇଁ

ଆସିଅଛି ମେଘ ଦୂର ପ୍ରବାସରୁ

ତବ ପତିପାଶୁଁ ଧାଇଁ ।

ବିଶ୍ୱ ବିରହିଣୀ ଉପକାର ବ୍ରତେ

ବାରିଦ ଅଟଇ ବ୍ରତୀ ।

ସର୍ବ ବିରହୀର ଦୁଃଖ ସମାଚାର

ନିଏ ପ୍ରିୟତମା ପ୍ରତି ।

ପର ଉପକାର ବ୍ରତେ ବ୍ରତୀ ସେହି

ପର ଦୁଃଖେ ଦୁଃଖୀ ନିତି

ଚାହେଁ ନା ଆଦର କୂଟଜ କୁସୁମ

ପୂଜାରେ ନ ଲୋଡ଼େ ପ୍ରୀତି ।

ଶୁଣାଇବ ଖାଲି ତବ ପ୍ରେମିକର

ଛିନ୍ନ-ତନ୍ତ୍ରୀ-ବୀଣା ତାନ

ଗାଇବ ସେ ବସି ତୁମରି ପ୍ରିୟର

ବିରହ କବିତା ଗାନ ।

ବାତାୟନ ପାଶେ ତୃଷିତ ନୟନେ

ବସିଅଛି ମେଘ ଚାହିଁ

ବିରହ କବିତା- ଶ୍ରବଣ ଉତ୍ସୁକା

ତବ ଆଗମନ ପାଇଁ ।

ଚାହିଁ ଦେଖ ତବ ଦରଶନ ମାତ୍ରେ

ହର୍ଷ-ପୁଲକିତ ମନେ

ଉଦବେଗ ଭରେ ନିଃଶ୍ୱସିଲା ପ୍ରାୟେ

ମୁଞ୍ଚଇ ଶୀତ ପବନେ ।

ଶୁଣିବ ତାହାର ବେଦନାରେ ଭରା

ନୀରବ ଗଭୀର ଭାଷା

ବୁଝିବ ତାହାର ବିରହ ବାରତା

ବୋଲି ସେ କରିଛି ଆଶା ।

ସେହି ଯେ ମେଘରେ ଘନ ଶ୍ୟାମଳିମା

ଦୟା ଉପୁଜାଏ ମନେ

ବିଶ୍ୱ ବିରହୀର ବିଷାଦ କାଳିମା

ରହିଛି ତହିଁ ଗୋପନେ ।

ତରୁ ପଲ୍ଲବରେ ଅଧୀର ଭାବରେ

ନିଃସ୍ୱନଇ ପ୍ରଭଞ୍ଜନ

କୋଟି ବିରହୀର ହୃଦୟ ବେଦନା

ନିଃଶ୍ୱସଇ ତହିଁ ଘନ ।

ସେଥିପାଇଁ ପ୍ରତି ତରୁ ପଲ୍ଲବରେ

ଯେଉଁ ଘୋର ଅଧୀରତା

ବିରହୀ ଜନର ଅନୁକମ୍ପା ଆଶେ

କହେ ଦରଫୁଟା କଥା ।

କୋଟି ସମାଚାର ମଝିରେ ତୁମର

ବିରହ କାତର ପ୍ରିୟ

ପ୍ରେରି ଅଛି ତହିଁ ବାର୍ତ୍ତା ସାବଧାନେ

କାନଡ଼େରି ଖୋଜି ନିଅ ।

ଦର ଦର ଦର ଝରେ ବାରିଧାର

ଧରଣୀ ପ୍ଳାବିତ କରି

ତହିଁ କେତେ କେତେ ବିରହୀର ବକ୍ଷ

ବେଦନା ରହିଛି ଭରି ।

ଦୂର ଅତୀତର କେତେ ବିରହୀର

ବ୍ୟଥା ହୋଇ ତରଳିତ

ବାରବିନ୍ଦୁ ରୂପେ ହୋଇ ପରିଣତ

ଗାଏ କି କରୁଣ ଗୀତ

କୋମଳ ହୃଦୟ ସଞ୍ଚିତ ବେଦନା

ପ୍ରେରିଅଛି କରି ଦ୍ରବ

କେଉଁ ବିନ୍ଦୁ ମଧ୍ୟେ କନକ-ବଳୟ

ହୀନ-କର ପତି ତବ ।

ବିରହ ଉନ୍ମନା ପ୍ରଣୟ କୁପିତା

ତବ ଚିତ୍ର ପଦ ତଳେ

ପଡ଼ି ଅଭିଷିକ୍ତ କରେ ତବ ପ୍ରେମେ

ଯେଉଁ ଲୋତକର ଜଳେ

ଏହି ଶୋକ ଉଷ୍ଣ ବାରିବିନ୍ଦୁ ମଧ୍ୟୁଁ

ସେ ବିରହ ବାରିକଣା

ରତନ ସମାନ ଖୋଜି ନିଅ ଆଗୋ

ପ୍ରିୟ-ଚିନ୍ତା-ନିମଗନା ।

ସେହି ଯେ ବିଷାଦ– ଶ୍ୟାମଳ ମେଘର

ବକ୍ଷ ଭେଦି ସୌଦାମିନୀ

ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣଲତା ସମ ଫୁଟେ ବାରେ ବାରେ

କ୍ଷଣ ଆନନ୍ଦଦାୟିନୀ ।

ସେହି ପରି ତବ ଦୁଃଖୀ ପ୍ରିୟତମ

ହୃଦୟ କରି ଅଥୟ

ବାରବାର ତା’ର ବକ୍ଷ ଭେଦି ଉଠେ

ସ୍ମୃତି ତବ ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣମୟ ।

☆☆☆

ଯୌବନ ପ୍ରତୀକ୍ଷା

ସେପ୍‌ଟେମ୍ୱର, ୧୯୩୩

☆☆☆

ଅଙ୍ଗେ ନିଭେଇବା କଥା

-୧୯୭୧

☆☆☆

ଚାପୀୟ ତ୍ରିକୋଣମିତି

ଏହି କବିତାଟି କବି ଶ୍ରୀଯୁକ୍ତ ସଚ୍ଚିଦାନନ୍ଦ ରାଉତରାୟଙ୍କ ‘ଜ୍ୟାମିତି’ କବିତାର ‘ଲାଳିକା’ (Parody) ।

☆☆☆

ପ୍ରିୟତମାର ଘୁଙ୍ଗୁଡ଼ି

☆☆☆

ଅଗ୍ରିମ

☆☆☆

ତୁମେ କି ଫେରିବ କବି ?

☆☆☆

ଦୁଇଟି ଦିନ–ଦୁଇଟି ଆତ୍ମା

୧୯୭୪

☆☆☆

କୋହେତୁକ- ଧୂମକେତୁ ପ୍ରତି

ମନେ ଅଛି ସେ ସନ୍ଧ୍ୟାର ମୁଗ୍‌ଧ ପରିଚୟ

ତାରା ହଲ୍ଲୀଷକେ ତୁମେ

ଲୁଚି ଛପି ଧୂପରେଖା ପରି

କ୍ଷଣେ ମାତ୍ର ଦେଖା ଦେଇ

ଲୁଚିଗଲ ପୁଣି କେଉଁ ଦୂର ଦିଗନ୍ତରେ ।

କୋହେତୁକ- କି ହେତୁରେ ଆଗମନ ତବ

ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡର ଏହି ଏକ ଅଜ୍ଞାତ କୋଣରେ ?

ସେ ଦିନ କି ଘେନିଥିଲ ମୋର

ନମ୍ର ନମସ୍କାର ?

ଶୁଣିଥିଲ ସ୍ୱାଗତ ଗୀତିକା ?

ଚାହିଁଥିଲ ପାଦ୍ୟ, ଅର୍ଘ୍ୟ, ନୈବେଦ୍ୟରେ

ଦେବାକୁ ମୁଁ ଆତିଥେୟ ପ୍ରୀତି ଉପହାର

ବୁଧ, ଶୁକ୍ର, ମକରର

ସେ ପାରିରେ ବିଶ୍ୱର ବାରତା

ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡର ବାର୍ତ୍ତାବହ ତମ ମୁଖୁଁ

ଶୁଣିବାକୁ ବ୍ୟାକୁଳ ମୁଁ ଥିଲି ।

କିନ୍ତୁ

‘ଚରୈବତି’ ‘ଚରୈବତି’ ମନ୍ତ୍ର ଜପି ଜପି

ତୁମେ ମୋର ଯାଯାବର ବନ୍ଧୁ

ଅଟକିଲ ନାହିଁ ଟିକେ ହେଲେ ।

ସ୍ୱାଗତ ଗୀତିରେ ମୋର

ହଜିଗଲା ଲୋତକ କଣିକା ।

ହୁଏତ ଶୁଣିଛ ଗୀତ

ହୁଏତ ଦେଖିଛ ମୋର ଆଖିର ଲୋତକ ।

ଛ’ ଅୟୁତ ବର୍ଷ ପରେ

ଏହି ପଥେ ବୁଧ ଶୁକ୍ର ଗହଣରେ

ପୁଣି ଯେବେ ନିରେଖିବ ତୁମେ ଥରେ

ନୀଳବସନା ପୃଥିବୀ ମାଆକୁ ମୋର

ମୋର ଅଶରୀରୀ ଆତ୍ମା

ସେତେବେଳେ ଏହିଠାରୁ

ପୁଣି ଥରେ ସେହିପରି ମଧୁସ୍ୱରେ

ଜଣାଇବ ବନ୍ଧୁ ମୋର

ପ୍ରୀତି ନମସ୍କାର ।

ପୁଣି ସେହିପରି

ଶୁଣାଇବ ସ୍ୱାଗତ ଗୀତିକା

ପାଦ୍ୟ, ଅର୍ଘ୍ୟ, ନଇବେଦ୍ୟ ଧରି

କରିଥିବ ଆକୁଳ ପ୍ରତୀକ୍ଷା ।

ତୁମଠାରୁ ‘ଚରୈବତି’ ‘ଚରୈବତି’ ମନ୍ତ୍ର ଶୁଣି

ଶ୍ଳଥ ଅଙ୍ଗେ ଜାଗେ ମୋର

ପରମ ପୁଲକ

ଆଉ ଥରେ ସେ ବାର୍ତ୍ତା ଶୁଣିବା ପାଇଁ

ପୁଲକ ଲଭିବା ପାଇଁ

ଅଶରୀରୀ ଆତ୍ମା ମୋର

ସେତେବେଳେ ପୁଣି ଥରେ

ଜଣାଇବ ଅନ୍ତରର ପ୍ରୀତି ନମସ୍କାର ।

୧୯୭୩ ମସିହା ଡିସେମ୍ୱର ମାସରେ ଦେଖା ଦେଇଥିବା ଧୂମକେତୁ ‘କୋହେତୁକ’ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଲିଖିତ । ଏହି ଧୂମକେତୁ ପୁଣି ଥରେ ଆଉ ଷାଠିଏ ହଜାର ବର୍ଷ ପରେ ଦେଖାଦେବ ।

☆☆☆

ନବ ବର୍ଷ

ହଳଦିଆ ପତ୍ର ପଡ଼େ ଝରି

ନଦୀ ବାଲି ମଧ୍ୟାହ୍ନରେ ଧୂଉ ଧୂଉ ଜଳେ

ପୁରାତନ ମାଗଇ ବିଦାୟ

ପିକ ଗାଏ ନୂତନର ସ୍ୱାଗତ ସଙ୍ଗୀତ

ପଲାଶ ସିନ୍ଦୂର ଦିଏ

ନବ ମଲ୍ଲୀ ଗନ୍ଧ ବହି

ଦିଗନ୍ତକୁ କରେ ସୁରଭିତ

ପାଟଳ ପଲ୍ଲବେ ଆଜି

ସୁସଜ୍ଜିତ ସ୍ୱାଗତ ତୋରଣ

ଜୟ ହେ ବିଷୁବ

ଜୟ ନବ ବର୍ଷ

ନବ ଆଶା ନବୀନ ଆନନ୍ଦେ ଧରି

ପଦ୍ମା ବ୍ରହ୍ମପୁତ୍ର ତୀରେ

ତୁମେ ଜାଳ ମୁକ୍ତିର ଆଲୋକ

ବର୍ଷେ ପୂର୍ବେ

ପଲାଶ ଫୁଲର ସଙ୍ଗେ

ଝରିଥିଲା କେତେ ଶିଶୁ ମାଂସ ପିଣ୍ଡ

ଧରଣୀ ବକ୍ଷରେ

କେତେ ବୃଦ୍ଧ ହଳଦିଆ ପତ୍ରପରି

ବହିଗଲେ ନିଦାଘ ଝଞ୍ଜାରେ

ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ମଲ୍ଲୀର ସୌରଭ ମଧ୍ୟେ

ପଚା ସଢ଼ା ଶବମାନ

ଆକର୍ଷଣ କରିଥିଲେ ଶାଗୁଣାଙ୍କ ପଲ ।

ଦାନବୀୟ ବୀଭତ୍ସତା-ଯବନୀକା ରୂପେ

ପାଟଳ ପଲ୍ଲବମାନ ନ ଥିଲେ ତ ତେବେ

ସେ ଦିନର ନିର୍ମମ ବିଷୁବ ଆଜି ସୁପ୍ତ

ପୂର୍ବ ଦିଗେ ନୂତନ ବିଷୁବ ଆଣେ

ଶାନ୍ତିର ସନ୍ଦେଶ

ମୁକ୍ତିର ସନ୍ଧାନ

ଯେଉଁ ହଳଦିଆ ପତ୍ର ଶୋଇଛନ୍ତି

ପଦ୍ମାତୀରେ କବର ଭିତରେ

ସେମାନେ ଲଭନ୍ତୁ ଶାନ୍ତି ।

ସେମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଆଜି

ଆମ ଆଖିପତା ଓଦା ।

ହେ ନବୀନ ସୂର୍ଯ୍ୟ

ଶୁଖାଅ ଆମର ଲୁହ

ତାରୁଣ୍ୟର ଉତ୍ସାହର କଳରୋଳେ

ପୂର୍ଣ୍ଣ କର ଜୀବନ ଆମର

ପୁରାତନ ନୂତନର ଏହି କ୍ରାନ୍ତି

ହେଉ ଶୁଭଙ୍କର ।

୧୯୭୨ ମସିହା ଜାନୁଆରି ମାସରେ ବାଙ୍ଗଲା ଦେଶର ମୁକ୍ତିପରେ, ସେହି ବର୍ଷର ବିଷୁବ ଦିବସ ଉପଲକ୍ଷେ ପଠିତ କବିତା ।

☆☆☆

ବିଦାୟ ଗୀତିକା

ଫୁଲ ଫୁଟି ଝରିଯାଏ

ମୁହଁରେ ତା’ ଝରିପଡ଼େ

ଗଛର ମମତା ଭରା ଶିଶିର କଣିକା ।

ଶୋଇଲେଣି ଚାଟୁକାର ଭ୍ରମରମଣ୍ଡଳୀ

ଏଇ ରାତି ଶେଷେ ପୁଣି

ସେହି ମଧୁପାୟୀ ମାନେ

ନୂଆ ଫୁଲ କାନେ କାନେ ଗାଇବେ କବିତା ।

ମୌନାବତୀ ରାତି, କଥା କହ

ଜହ୍ନବଢ଼ି ହାତେ ଧରି

ମୁଁ ଯଦି ଶପଥ କରେ

‘ଭୁଲିବିନି ତୁମକୁ ମୁଁ କେବେ’ ବୋଲି

ହୁଏତ ହସିବ ଖାଲି ଅବିଶ୍ୱାସେ

କହିବନି କଥା ।

କିନ୍ତୁ କେତେ ଜହ୍ନ ଆଲୁଅରେ

କେତେ ଉଆଁସର ନିଭୃତ ଅନ୍ଧାରେ

ମୋର ପ୍ରେମ ଗୀତ ଆଉ ନିବିଡ଼ ଆଶ୍ଳେଷ

ସ୍ୱପ୍ନ ଆଉ ମାଦକତା ଭରା

ସେ ସବୁ କି ମିଛ ? ସବୁ କାୟା ?

ଦୁର୍ବଳ ଏ ବାହୁର ବନ୍ଧନେ

ପ୍ରେମ ଯମୁନାକୁ ମୁହିଁ ପାରନ୍ତି କି ରୋଧି ?

ତେଣୁ ଗାଏଁ ବିଦାୟ ଗୀତିକା

ନୀରବରେ ଶୁଣିଯାଅ ।

କାଲି ତୁମେ ଯିବ ମିଶି ଅଗାଧ ସାଗରେ ।

ବିଦାୟ ପୂର୍ବରୁ

ମୋର ଅଶ୍ରୁମୂଲ୍ୟ ଦେଇ

ମାଗେଁ ଟିକେ ହସ

ଟିକିଏ ମମତା

ଆଗାମୀ ବରଷ ପାଇଁ

ସେଇ ହସଟିକ ମୋର

ହୋଇବ ପାଥେୟ ।

୧.୧.୭୭ ମଧ୍ୟରାତ୍ରିର କବିତା

☆☆☆

କୋଣାର୍କର ଘୋଡ଼ା

୧୯୭୫ ଅକ୍ଟୋବର

☆☆☆

ପୁଷ୍‌ ପୁନି

୧୯୭୮ ପୁଷ୍‌ପୁନି